Willem is een meester van de suggestie. Daar moeten we het roerend over eens zijn. Hoewel het verhaal niet oorspronkelijk uit zijn koker komt, kunnen we wel stellen dat van alle versies die er van dit verhaal circuleren de zijne de meest sublieme is net vanwege dat taalspel.
Enkele frappante voorbeelden van die meesterlijke suggestiviteit zijn de volgende.
Zo speelt Willem een superieur spel met allusies, conventies en verwachtingspatronen. En we zijn nog maar driehonderd verzen ver… Er volgen er nog meer dan drieduizend.
Enkele frappante voorbeelden van die meesterlijke suggestiviteit zijn de volgende.
- Niet alleen is het Middelnederlands voor ons een vreemde taal, ook missen wij de steun van een voordrachtskunstenaar die met zijn intonatie, een gebaar of een veelzeggende knipoog kon aangeven dat er een grap gemaakt werd. Bijvoorbeeld: in het Vlaams wordt de 'h' aan het begin van een woord soms weggelaten. Herlees hier even een stukje uit de proloog waarin Willem over zijn doelpubliek het volgende dicht: 'Ik wille dat diegene horen die gerne plegen der eren ende haren zin daar toe keren dat zij leven hoofselijke' (Vertaald: 'Ik wil dat diegenen dit horen die graag de eer hooghouden, die met grote inspanning proberen om zo hoofs mogelijk te leven.') Het woord 'eren' kan bij voordracht dus ook 'heren' betekenen en dan zou het verhaal bedoeld zijn voor hen 'die graag heren vertroetelen', oftewel: hoeren.
- Tijdens een hofdag omstreeks Pinksteren worden de misdaden van Reinaert de vos aangeklaagd. De eerste klager is de wolf Isengrijn. De vos heeft zijn vrouw Haersint verhoert (v. 73). Hij bedoelt met dat woord ‘tot hoer gemaakt, verkracht’. Maar Willems doelpubliek heeft voorkennis van andere vossenstreken en beseft dat het ook wel eens ‘verhoord’ zou kunnen betekenen (‘ter wille geweest’). De wolvin blijkt inderdaad niet vies van een buitenechtelijk avontuurtje, en haar naam is niet voor niets ‘Haersint’. Dat is een normaal Middelnederlands zinnetje: het zint haar, ze heeft het graag…
- Grimbeert de das zal dan ook weinig moeite hebben om de vos van verkrachting vrij te pleiten: Reinaert onderhield zogezegd een hoofse liefdesrelatie en de wolf klaagt hem alleen maar aan omdat hij eigenlijk kwaad is op zijn vrouw die hem heeft bedrogen en die zelf sciere ghenesen (er snel weer bovenop) was. Boven de hoofden van de personages knipoogt de dichter naar zijn publiek. ‘Ghenesen’ heeft in middeleeuwse teksten immers vaak een erotische betekenis, iets in de zin van ‘klaarkomen’.
Zo speelt Willem een superieur spel met allusies, conventies en verwachtingspatronen. En we zijn nog maar driehonderd verzen ver… Er volgen er nog meer dan drieduizend.